2. Is mijn job zinvol genoeg? Over het goede leven, onthaasten en flow.

Pieter: [00:00:01] Dit is het betere werk. Een podcast over hoe ons werk werkbaar houden zonder al te veel ergernissen en zonder problemen. Een job die interessant en uitdagend blijft. Ik ben Pieter en ik werk aan de UGent

Lore: [00:00:12] En ik ben Lore. Ik werk voor Trustpunt, de dienst psychosociaal welzijn aan de UGent en ik ben daar vertrouwenspersoon. Collega's kunnen bij mij terecht als ze zich niet goed voelen op het werk voor een luisterend oor of voor advies.

Pieter: [00:00:24] En Lore en ik, wij gaan samen op zoek naar oplossingen om ons werk werkbaar te maken. In deze aflevering hebben we het over het belang van luieren. Rust nemen, tijd nemen voor jezelf. Een tipje van de sluier al: wij nemen deze aflevering op, één dag voor het begin van mijn vakantie. Ik weet niet wanneer dat die van jou begint Lore?.

Lore: [00:00:42] Van mij is dat eind volgende week. Het zijn de laatste loodjes nu.

Pieter: [00:00:46] Ik heb over rusten gepraat met Gwen, dat is een collega van ons die werkt in het Universitair Ziekenhuis, en ook met Johan Braeckman. Hij is een filosoof en dat was heel fijn. Die kan het idee rust kaderen zoals alleen hij dat kan.

Lore: [00:00:57] En ik deel concrete tips om beter om te gaan met de typische struikelblokken op het werk. En ik hoop dat jullie getriggerd worden om misschien eens iets uit te proberen.

Pieter: [00:01:03] Het klinkt allemaal zo heel eenvoudig. Op tijd rust nemen. Het zorgt ervoor dat je tijdens je werk beter kan focussen. Iedereen weet dat het belangrijk is om op tijd eens een vrij momentje in te lassen om lekker niks te gaan doen. Maar dat is altijd makkelijker gezegd dan gedaan. Bij mij is het zo, wanneer ik op de fiets zit van het werk naar huis, dan probeer ik een rustmomentje in te lassen. Maar toch merk ik af en toe nog dat ik naar huis aan het rushen ben omdat ik nog duizend andere dingen moet doen thuis. Dan begint die stress weer te komen. Lore, ik denk dat ik daar niet helemaal alleen in ben he? Merken jullie bij Trustpunt dat mensen daar soms tegenaan lopen. Is het soms moeilijk om rust te vinden?

Lore: [00:01:40] Ja, er rust nemen klinkt gemakkelijker dan het is. Het is geen evidentie om helemaal niets te doen of om te ontspannen. En vaak gaat dat ook gepaard met schuldgevoelens of het gevoel van nutteloos te zijn.

Pieter: [00:01:51] En jullie zijn bij Trustpunt ook stress en burn-out coach. Is dat één van de adviezen die jullie geven?

Lore: [00:01:57] Wel, ontspannen is één ding, maar je niet schuldig voelen bij het ontspannen, geen druk voelen en geen onrust voelen, dat is natuurlijk iets anders. En het werk is ook nooit gedaan. Mensen denken vaak dat als ze niet aan het werk zijn, dat ze dan een slechte werknemer zijn. Dat zijn dan belemmerende overtuigingen zoals we ze noemen. En daar kunnen we aan werken tijdens de stress en burn-out coaching.

Pieter: [00:02:18] Ja, dat klinkt heel bekend in de oren. Ik ben benieuwd hoe al onze UGent collega's erover nadenken. Hoe ervaren zij de combinatie tussen werk en rust?

Voxpops: [00:02:26] Ik heb één keer een sabbatical genomen van zes maanden. Dat was razendsnel voorbij, maar dat was wel een verademing.

Ik heb dan een hogere job gehad en ik ben teruggekeerd naar mijn huidige job omdat de werkverhouding daar niet goed zat. Job satisfaction, zeer belangrijk.

Ik werk genoeg als ik de doelstellingen haal die ik mezelf heb opgelegd. Ik koppel dan niet aan vaste uren 9 tot 5.

Ik denk niet dat ik te veel werk. Ik heb er een alarm. Ik ben een heel goeie slaper en dat is een pas een voorrecht. Wanneer ik ga slapen en ik val niet in slaap binnen de vijf minuten, dan is het tijd om te dimmen.

Pieter: [00:03:08] Ja, zo niet meteen kunnen slapen, dat klinkt wel herkenbaar bij mij. Normaal gezien slaap ik prima, maar als ik meer dan een half uur wakker lig, dan weet ik ook: oh oh, het is echt te druk aan het worden. We gaan luisteren naar een van onze collega's, Gwen, op welke manier dat zij een balans probeert te houden tussen werktijd en rusttijd.

Gwen: [00:03:26] Ik ben Gwen Seys, ik ben orthopedisch chirurg in het UZ in Gent en ik ben ook verbonden aan de Universiteit Gent als onderzoeker en als opleider. Ik doe dat werk zeer graag, vooral de variatie vind ik zeer interessant. Zowel binnen de kliniek, de patiëntenpopulatie als binnen de taken die ik heb voor de universiteit. Als arts, onderzoeker en opleider is het zo dat je een balans moet vinden tussen de druk van de kliniek, dus druk van de patiënten en andere artsen. Ik behandel vooral patiënten met kanker van het bot en van de weke delen, dus je hebt niet zoveel speling in wanneer ik operaties ga plannen bijvoorbeeld. Dus als ik iets anders gepland hebt in die week, dan moet dat dikwijls daarvoor wijken. En dat is eigenlijk mijn moeilijkste leerproces geweest om dagen of halve dagen af te bakenen en te zeggen nu heb ik dat wel voorbehouden om iets anders te doen. Als we van wacht zijn dan kan het zijn dat we bepaalde activiteiten die gepland zijn in het weekend of 's avonds moeten laten vallen om te komen voor een operatie of wat dan ook. Werk dat gepland moet zijn; omdat er een deadline aanhangt voor de universiteit, ja, als we dat niet kunnen doen volgens de planning, dan verschuift dan naar ‘s avonds. Dat is iets wat je gemakkelijk meeneemt naar huis. En dan neem je ook je computer mee naar huis en zit je avonds in de zetel op je computer, bij uw man en uw kinderen natuurlijk.

Pieter: [00:04:57] Je hoort het hé. Gwen heeft duidelijk heel veel taken om te jongleren in haar job als arts en onderzoeker. Ik ben erg benieuwd hoe we onze job kunnen combineren met ons leven daarbuiten. Daarom ging ik langs bij professor Johan Braeckman...

Johan: [00:05:09] Ik ben Johan Braeckman.

Pieter: [00:05:11] ... om te horen wat zijn inzichten zijn.

Johan: [00:05:13] Ik doceer filosofie en wetenschapsgeschiedenis aan de Universiteit Gent. Na mijn studententijd heb ik een doctoraat kunnen maken. Mijn doctoraat ging over Darwin en de evolutietheorie, de filosofische aspecten daarvan. Een beetje later werd ik dan docent en kon ik beginnen lesgeven en onderzoek doen. We zijn nu ondertussen alle ruim vijfentwintig jaar verder dus voila, ik zit al een tijdje in het vak, ik ben al lang aan de Universiteit Gent verbonden. Die kwestie van Darwin en de evolutietheorie is mij altijd blijven boeien, dus daar blijf ik mij nog altijd mee bezighouden. Wat er ergens bij aansluit is het feit dat vanuit evolutionaire inzichten de laatste tien, twintig jaar wel wat onderzoek gebeurt naar psychologisch welbevinden. Maar dat boeit mij omdat het aansluit bij een vraag die ik al in mijn doctoraat behandelde: wat kan je wel en niet doen met de evolutietheorie? Hoe ver reikt die arm van Darwin, als ik dat zo mag zeggen, in onze tijd?

Dus dat roept de vraag op: hoe komt het dat wij ook kwetsbaar zijn voor ziekten, dat onze gezondheid niet altijd optimaal is? Dus ook het mentale aspect speelt daar een rol in. Dus aansluitend kun je ook je afvragen: hoe moeten wij zorgen voor mentaal welbevinden? En dan is het maar een hele kleine stap om verder te gaan nadenken over arbeid en ontspanning en rust enzovoort. Alles wat nu met mentaal welzijn in de brede zin te maken heeft, is natuurlijk een filosofisch iets. Het gaat over de vraag: hoe doen wij aan zingeving? Dus het onderwerp arbeid en welzijn en mentaal welbevinden, eigenlijk gaat dat voor mij ook over de vraag naar de zin van het leven. Wat is het goede leven zoals de oude Grieken dat al naar voren brachten? Die vraag. Wat moet je doen om een leven te leiden waarvan je op het einde van je leven zou kunnen zeggen “Kijk, ik heb het behoorlijk goed gedaan”?

Pieter: [00:07:11] Professor Braeckman heeft het over zingeving en hij benadert dat natuurlijk heel filosofisch, maar natuurlijk heeft hij gelijk. Je job is heel belangrijk. Het is een belangrijk deel van je leven, van je zingeving, maar is dat echt nodig, Lore? Moet je echt zingeving uit uw werk halen?

Lore: [00:07:26] Goh, dat is een moeilijke vraag. Ik kan daar moeilijk algemene uitspraken over doen, maar hoe ik het zie is dat mensen die hier tot bij ons komen vaak worstelen met feit dat ze zich helemaal vereenzelvigen met het werk. En je identiteit uit je werk halen is op zich niet problematisch, dat kan perfect, maar alleen: als er zich dan een probleem voordoet op het werk, dan heeft dat onmiddellijk wel een grote impact. Terwijl, indien je nog andere domeinen hebt in het leven waarin je je zingeving uithaalt, dan heeft dat een minder grote impact. Dus het lijkt me belangrijk om je eieren in verschillende manden te leggen.

Pieter: [00:08:00] Hoe pak je dat dan concreet aan bij Trustpunt? Hoe leggen jullie die eieren dan in die verschillende mandjes?

Lore: [00:08:05] Wel, wij bekijken samen met de mensen of het een optie is om zingeving in andere aspecten van hun leven te vinden. We verkennen dat samen als mensen daarmee worstelen. Eén van de oefeningen die we kunnen doen is samen een waardecirkel maken. Dat is een cirkel waarin de verschillende waarden staan zoals relatie, werk, gezondheid, familie, persoonlijke groei, etc. Dan bekijken we samen hoe tevreden je bent over die verschillende waarden, hoeveel tijd zie je daar momenteel aan besteed en hoeveel tijd je daar in de toekomst zou willen aan besteden. En hoe we dat kunnen optimaliseren.

Pieter: [00:08:40] En hoe haal jij zingeving uit je werk?

Lore: [00:08:42] Ik kan zeggen dat ik veel zingeving haal uit mijn huidige job, maar dat is voor mij zeker een proces geweest om mezelf beter te leren kennen. Wie ben ik? Wat vind ik belangrijk? Was zijn mijn talenten? Waar sta ik voor? Of wat vind ik juist helemaal niet leuk? En daar is zekere tijd over gegaan vooraleer ik dus een job vond in lijn met wie ik echt helemaal ben.

Pieter: [00:09:02] Ok. Ik onthoud dus: leer jezelf kennen, ontdekken “Wat zijn mijn talenten? Wat wil ik? Wat vind ik belangrijk?”. En daarvoor moet ik vooral aan introspectie doen, naar mezelf kijken en mezelf leren kennen. En daarna is het een kwestie van zingeving, ontdekken wat ik in mijn leven de moeite vind. En dan beslissen: haal ik dat uit mijn werk of moet dat ergens anders vandaan komen? In een ideale situatie krijg je dat ook uit je werk, maar dat moet niet per se.

Lore: [00:09:25] Ja, dat klopt.

Gwen: [00:09:26] De moeilijkste periode denk ik in mijn loopbaan, was de periode dat ik zelf een doctoraatsthesis heb geschreven, een doctoraatsonderzoek heb gedaan, toen ik ook al werkzaam was in de kliniek. Elke avond, elk weekend schrijven. Op het einde van die periode was ik echt wel uitgeblust, bij wijze van spreken. Ik had ook geen zin meer om nog mijn computer te zien staan op de keukentafel. Maar ik heb me toen eigenlijk voorgenomen van “ik ga zo weinig mogelijk nog thuiswerken”, maar dat lukt niet altijd even goed. Dat wreekt zich dan wel de week nadien. Het wreekt zich doordat je eigenlijk niet kunt herstellen. In de periodes waar ik eigenlijk te veel werk, dan voel ik dat ik geleidelijk aan in overdrive ga. Dat cumuleert precies. Dus in het begin voel ik dat ik minder goed kan inslapen, bijvoorbeeld. Als het dan nog verder gaat lig ik echt wakker tot 3 uur, 4 uur, 5 uur of slaap ik niet meer 's nachts. En dan weet ik dat ik er over gegaan ben. Hetgeen door mijn hoofd gaat 's nachts; dan lig ik aan alles te denken, ik kan mijn verstand gewoon niet stilleggen. Over het algemeen speelt er dan ook altijd hetzelfde liedje af, dan kan ik het ook niet blokkeren. Ik probeer inderdaad mijn werk op mijn werk te laten wanneer ik voel aankomen dat ik in overdrive aan het gaan ben. Maar ik ben dan zelf vorig jaar bij een coach gegaan om mij toch een beetje te sturen, of mij toch tips te geven van hoe ik die cyclus kan doorbreken. Want dat is zo een cyclus die zich regelmatig voordoet, dan voel je je dan wel beter en dan zeg je van ja, ik kan in het weekend ook wel een keer iets doen. En ja, dan zijn we weer vertrokken.

Johan: [00:11:11] Eigenlijk ben ik er ook wel in ingerold omdat ik op een bepaald moment vond dat er wel erg veel - en ik ga voor mijzelf spreken - dat ik wel erg hard aan het werk was en weinig tijd had voor andere dingen die er ook toe doen. Mijn werk is voor mijzelf in elk geval zoals voor heel veel mensen, erg belangrijk. Maar als iemand die werkt aan de universiteit, kan je twintig mensen begeleiden voor een doctoraat of je kan er vijf begeleiden, je kan 10 publicaties per jaar hebben, of je kan er vijf hebben. Maakt dat zoveel uit voor de wetenschap, voor de kennis, voor opbouw van expertise? Goh, misschien niet. Daar wordt veel over gediscussieerd. Dus dat werkt nogal op het systeem, zal ik maar zeggen. En dan? Ja, ik ben dan niet de enige die dan eens een stap achteruit zet en zich afvraagt: “Is dit de juiste, de zinnigste invulling van waar het moet om gaan aan de universiteit en in de wetenschappen, in de brede zin?”.

Dat heeft er bij mij toe geleid dat ik eens een jaar verlof zonder wedde heb genomen. Er was dan ook een persoonlijke kant, dat speelt ook allemaal een rol. Een mens leeft niet geïsoleerd. Je hebt ook een leven in een bredere context. Maar mijn vader was overleden. En ja, wij moesten dus een aantal van zijn projecten ofwel afschudden ofwel afwerken. Dat lag emotioneel ook niet zo simpel, dus ik heb een jaar verlof zonder wedde genomen. Ik kon die dingen doen die ik wilde doen wat mijn vader betreft, maar het was ook eens een moment om grondig te reflecteren over de vraag ‘wat wil ik nog doen? Wat wil ik nog bereiken?’. Misschien doen we dat te weinig, maar ik denk dat veel mensen daar ook wel ergens een prijs voor betalen. Er is daar van alles ingeslopen gaandeweg dat de arbeidsvreugde beknot, dat mensen frustreert, dat ertoe leidt dat mensen ermee kappen of een burn-out krijgen of een depressie ontwikkelen. Misschien moet een filosoof dat wel doen om heel fundamenteel de vraag te gaan stellen: is dit de juiste manier van actief zijn als onderzoeker, lesgever en noem maar op? Dus dat is in mijn wereldje aan de universiteit, maar je kunt dat natuurlijk op allerlei zaken toepassen he.

Pieter: [00:13:34] Johan Braeckman zegt dat het belangrijk is om af en toe te reflecteren over wat we echt willen doen in ons leven. Het is niet gemakkelijk om jezelf die vraag te stellen, maar als je kan relativeren, dan brengt dat wel een soort rust over je heen. Ik ben erg benieuwd Lore, hoe dat jullie dat bij Trustpunt doen. Hoe helpen jullie mensen om te reflecteren over wat zij echt willen of nodig hebben in een job?

Lore: [00:13:53] Er zijn een aantal gesprekstechnieken die daarbij kunnen helpen, zoals confronteren, spiegelen, doorvragen en we gebruiken ook een aantal oefeningen.

Pieter: [00:14:02] Kan je iets concreet vertellen over die oefeningen? Hoe zitten die in elkaar? Wat kan ik zelf doen?

Lore: [00:14:06] Een daarvan is de waarde oefening. Dat is eigenlijk een lijst met allemaal waarden op. Je kan gerust eens zelf op Google ‘waarden’ intypen en dan kom je wellicht op een lijst terecht. Bekijk die lijst eens en selecteer de waarden die voor jou belangrijk zijn. Als je dat gedaan hebt, en je hebt een lijst gemaakt, bekijk dan eens wat voor jou echte vijf kernwaarden zijn. Dus haal daar dan nog eens vijf waarden uit en houd die in het achterhoofd bij elke keuze die je maakt in het leven. Want dat zijn de zaken die je echt belangrijk vindt. Ook op vrije momenten is het goed om even stil te staan bij jouw energiegevers. Wat heb jij vandaag bijvoorbeeld gedaan waar je echt blij van bent geworden? Schrijf dat eens op. Sta daar eens bij stil zodanig dat je daar meer zicht op krijgt. En als je jezelf voorstelt aan andere mensen, let er dan ook is op hoe je dat doet. Want vaak wil hetgeen waarmee je jezelf voorstelt ook wel iets zeggen, en duidt dat op wat dat je echt belangrijk vindt in het leven. Heb je het onmiddellijk over je gezin of begin jij over je werk of wat dan ook? Dat zegt iets over wie je bent. Dus schrijf dat ook eens op en reflecteer daarover.

Johan: [00:15:11] Hard werken, zelfs al gaat het over een hele positieve job, kan natuurlijk ook ten koste gaan van andere waarden in je leven. En ik verwees daar wel al naar, maar je hebt ook een sociaal leven. Je hebt misschien een familie, dus no one is an island. Alles wat je doet raakt wel andere dingen aan. Mensen klagen meer en meer dat daar minder en minder tijd en mogelijkheden voor zijn. Zowel algemeen sociologisch is er verandering, alsook individueel in het leven. Als je een twintiger bent, heb je nog altijd veel meer tijd dan wanneer je een veertiger of een vijftiger bent. En dat is ergens merkwaardig, maar je krijgt gewoon meer en meer verantwoordelijkheden en je nek gegooid. Er wordt meer en meer van jou verwacht. Het is dus moeilijk om je daartegen te verzetten. Je geraakt in dat raderwerk verdraaid.

Ik heb het boek Walden van Henry David Thoreau lang geleden al eens voor een eerste keer gelezen. Ik was wel aangenaam verrast toen ik het herlas. Het is een negentiende-eeuws boek, maar eigenlijk blijft het zeer verfrissend en actueel om te lezen. Er zitten denk ik hele rake observaties in. Reeds Thoreau stelde zich de vraag ‘Overdrijven we niet? Willen we niet veel te veel? Is het zinvol om de lat altijd maar hoger en hoger te leggen? Wat is het punt van de levenskwaliteit? Dat is eigenlijk wat hij fundamenteel zich afvraagt. Hij gaat zelf wat in de natuur leven. Hij begon bonen te kweken om zich in leven te houden, ook al at hij zelf geen bonen, maar hij verkocht ze. Het grootste probleem, schrijft hij, is dat hij moest opletten om niet toe te geven aan de verleiding om meer bonen te kweken, zodanig dat hij meer opbrengst zou hebben. En dan had hij geld over dat hij dan naar een bank kon afdragen, enzovoort. Maar daar wapent hij zich tegen. Hij zegt: ik heb dat eigenlijk niet nodig. Want als ik meer bonen kweek, dan heb ik minder tijd om in het bos te zijn, om mensen te ontvangen, om boeken te lezen en te schrijven, om dingen te doen die ik zelf ook heel erg graag wil doen. En ik denk dat dat een hele juiste opmerking is.

Nogal wat mensen doen graag allerlei zaken waar ze nauwelijks toe komen, omdat ons dat voortdurend verhinderd wordt eigenlijk. Er is nooit tijd genoeg. Nu, als je dus jarenlang leeft met ergens het gevoel van ‘ik heb geen tijd genoeg’, dat is heel bizar. Ja, dat wringt. Iets dergelijks vind je ook bij allerlei jobs waarvan men vroeger besefte: die mensen doen hun job, maar ze doen eigenlijk ook nog zoveel meer. David Graber in zijn boek ‘Bullshit jobs’ schrijft daar ook over. Bijvoorbeeld, de postbode bracht niet alleen de post. Hij maakte ook een praatje met mensen die misschien eenzaam en alleen waren. Hij had tijd om een kopje koffie te drinken. Dat zijn we kwijtgeraakt, terwijl in wezen heel veel jobs activiteiten met zich mee brengen die strikt genomen niet tot de echte functieomschrijving van de job behoren, maar die ook wel erg belangrijk zijn, die met zingeving ook te maken hebben. Kijk, die man, die postbode. Als hij zijn werk goed doet zou dat kunnen betekenen: hij heeft de post uitgevoerd en alle brieven zijn bij de juiste mensen gekomen, enzovoort. Maar misschien krijgt hij maar echte levensvreugde en arbeidsvreugde als hij ook dat praatje kan doen, als hij tijd heeft om eens een kopje koffie met iemand te drinken die daar behoefte aan heeft. Maar het is niet zo gek om te denken ja, waarom zou dat daar niet bij mogen horen? Vroeger hoorde het er ergens ook quasi automatisch bij, dus fundamenteel is het is de kwestie dat een job zoveel meer is of zou moeten zijn, idealiter, dan louter de eigenlijke functie en utiliteit op zich.

Pieter: [00:19:14] Dus het is niet omdat je hard werkt dat daar een probleem hoeft te zijn. Maar als je niet genoeg tijd hebt om op je job de dingen te doen waar je zingeving uithaalt. Ja, dan blijft er gewoon geen tijd meer over om te leven volgens de eigen waarden. Hoe doe je dat dan best, leven volgens uw eigen waarden?

Lore: [00:19:29] De eerste stap is bewust zijn van de waarden in het leven die je belangrijk vindt. Denk eens na wat voor jou de kernwaarden zijn in het leven. En denk dan ook na over activiteiten waarin die waarden aan bod komen, waarin je die waarden kan vinden, en maak daar bewust tijd voor. Stel dat creativiteit voor jou een heel belangrijke waarde is en dat komt niet voldoende aan bod in je werk, denk er dan eens over na of je eventueel naar de kunstacademie kan gaan. Of is er iets anders is in je leven waarin je die creativiteit in kwijt kan?

Pieter: [00:19:57] Waarom is het dan belangrijk om volgens die waarden te leven?

Lore: [00:20:01] Omdat je dan dicht bij jezelf blijft. En als je dat doet, dan zal je meer energie hebben en zal ook je mentale veerkracht versterkt worden. Dat zal ervoor zorgen dat je beter kan omgaan met de uitdagingen in het leven. Je kan ze niet vermijden, die zullen er altijd zijn, maar je zal er wel beter mee om kunnen. Het is ook wel belangrijk dat het niet is omdat je volgens je waarden leeft, dat je geen stress zal ervaren. Je bent niet immuun voor stress omdat je volgens de waarden leeft.

Pieter: [00:20:27] We gaan nog eens terug naar Gwen in het UZ. Gwen heeft ook die stappen gezet in het nadenken, zich bewust maken van wat dat ze belangrijk vindt in het leven. Die even allemaal op een rij zetten en dan proberen om er elke dag naar te handelen.

Gwen: [00:20:40] Hetgeen dat ik gedaan heb: in 2005 is mijn jongste zoon geboren. Toen heb ik gezegd van ‘ik ga mijn zoon gaan halen op school’. Behalve op de operatiedagen omdat dat nooit op tijd gedaan is, maar als het geen operatiedag is, wil ik mijn zoon gaan afhalen op school. En dan niet om vijf voor zes als de opvang bijna toe gaat, maar op een deftig uur tussen vier en vijf. Ik heb dat dan ook consequent zo gedaan, zodat ik altijd met mijn man en mijn kinderen samen kan eten thuis. Ik doe dat nog altijd, ik zorg dat ik altijd om zes uur thuis ben. En als het echt nodig is, werk ik nog nadien. Wat denk ik voor mij belangrijk is, is dat ik ook de connectie blijf onderhouden met mijn man en mijn kinderen.

Pieter: [00:21:28] Leven volgens uw waarden, voor mij is dat bijvoorbeeld genoeg tijd doorbrengen met mijn gezin. Ik wil ook graag twee keer in de week cultuur doen. Ik zou ook wel af en toe een keer mijn vrienden willen zien. En een keer dat je dat voor elkaar hebt, dan merk je dat je goed bezig bent, dan zit die life-work balance goed. Dat is nu wel al een maand of twee geleden bij mij, maar toen had ik echt het gevoel als ik ‘s morgens naar mijn bureau ging, dat ik na twee uur werken al megaveel had gedaan. Johan Braeckman vertelt er ook over en hij heeft het over het concept ‘Flow’.

Johan: [00:21:58] Het komt er eindelijk op neer dat je soms met een activiteit kunt bezig zijn waar je zodanig in opgaat dat je de tijd uit het oog verliest. Dat je achteraf beseft ja, ik ben hier vijf uur bezig geweest en ik ben niet eens naar het toilet geweest. Of ik had geen honger of dorst en ik heb zelfs de telefoon niet gehoord of zo. Ik zat zodanig in de flow van mijn werk dat ik er helemaal ben in opgegaan als het ware. Dat is flow. Dat wordt als iets positiefs beschreven. Je valt dan samen met wat je doet. Je hebt als het ware minder of geen vervreemding ten opzichte van dat wat je doet. Flow is iets om naar te streven he.

En je hoeft het niet alleen te hebben in iets wat wij als werk of arbeid beschouwen. Mensen kunnen dat ook hebben als ze een puzzel leggen of een berg beklimmen. Dus een activiteit waar je helemaal in opgaat op een positieve manier. Dat heeft een zeer goede invloed ook op het mentale welbevinden. En als je geregeld eens flow ervaart en misschien zeker in je job, ben je minder kwetsbaar voor burn-outs enzovoort. Het is zelfs goed voor je immuunsysteem. Dus het gaat niet alleen over puur het psychologische welbevinden, want dat is ook niet geïsoleerd. Het gaat ook over de gezondheid van je lichaam. Je gaat bijvoorbeeld ook beter slapen. Terwijl arbeid die vervreemdend is, waar je die flow niet hebt, waar je dus eigenlijk altijd een goed besef hebt van ‘ik ben ik en wat ik daar doe is iets anders’. Dat is iets los van mij. Dat heeft ook negatieve effecten, mentaal en fysiek. Ja, dus dat is denk ik het belang van die flow. En als dat in je werk kan, zoveel te beter. Want hoe je het draait of keert, arbeid is belangrijk hé.

Pieter: [00:23:39] Flow, Lore. Heb jij die al bereikt?

Lore: [00:23:41] Als je flow echt bekijkt als helemaal opgaan in een activiteit waardoor dat je ruimte en tijdsbesef verliest, dan heb ik dat eigenlijk zelden. Ik denk het dichtste dat ik dan in de buurt komen is op reis, maar het neemt niet weg dat ik wel echt helemaal kan opgaan in mijn job. Maar meestal heb ik wel nog een tijdsbesef en weet ik waar ik ben.

Pieter: [00:23:59] En dan de kunst van het nietsdoen. Helemaal los komen van alles en iedereen en alleen aan uzelf denken. Niet gemakkelijk.

Gwen: [00:24:07] Voor mij is dat zeker niet gemakkelijk, luieren. Wat ik meestal doe is lezen. Ik lees heel veel. Dat zijn momenten van: ik hoor niets, ik zie niets. En ze laten mij dan over het algemeen vanzelf gerust. Lezen is voor mij zelfzorg. In  periodes waarin ik te veel werk heb of in overdrive ga, dan kan ik niet lezen. Ik kan mij niet concentreren en dat is dan ook een alarmteken.

Johan: [00:24:33] Ik heb geen pasklaar antwoord natuurlijk voor mensen die vragen: hoe moet ik onthaasten in mijn eigen leven?. Misschien moeten we eerst vaststellen dat daar blijkbaar wel een behoefte aan bestaat. Het leven is jachtiger geworden, er is minder tijd voor allerlei zaken. Gewoon zitten lummelen is iets negatiefs, he. We keuren dat af en dat krijgt dan de stempel: luiheid. Terwijl ik erop probeer te wijzen dat luiheid, op een bepaalde manier ingevuld, ook positieve kanten kan hebben, nietwaar? Maar hoe je dat precies doet is niet eenvoudig. Ik ben zelf parttime gaan werken enkele jaren geleden. De tijd die daar door is vrijgekomen bij mij laat mij toe om te lezen en om te schrijven en om na te denken en om, ja, rustig te reflecteren over de kennis. En ik denk dat dat positief is voor de job die ik ook uitvoer. Het is gewoon een kwestie van ‘wat wil je in je leven?’ Ik hoef niet te 2, 3 keer in de week duur te gaan uit eten. Integendeel, nu is er tijd voor een moestuin.

Pieter: [00:25:47] Een moestuin. Ik ben er nog niet klaar voor, maar ik speel wel veel computerspelletjes. Misschien is dat mijn moestuin. Maar echt luieren, dat is heel moeilijk. Dat hou ik meestal voor mijn vakantie in het buitenland, zo een keer heel vroeg opstaan. De kinderen slapen nog, mijn vrouw slaapt nog en dan sluip ik naar buiten en dan zie ik de zon opkomen en zet ik mij op een stoeltje, liefst aan het zwembad, en dan denk ik “Aaah, hier met een koffietje en een goed boek: het leven is zalig”. Lore, heb jij onlangs nog een keer echt niks gedaan?

Lore: [00:26:15] Eerlijk, Pieter, echt niets doen en echt op een stoel zitten of in de zetel liggen en naar het plafond staren, dat doe ik eigenlijk niet. En ik vind dat ook echt moeilijk. Maar voor mij is er een belangrijk verschil tussen luieren en onthaasten of absoluut niets doen, en dat is dan bijna mediteren. Luieren, voor mij persoonlijk, betekent de tijd nemen om iets te doen wat ik graag doe, zonder dat ik echt een specifiek doel moet bereiken.

Pieter: [00:26:40] En hoe pak je dat dan best aan, zo niets doen?

Lore: [00:26:42] Het gaat erover de dingen te doen die je graag doet en die je ontspannen, waarbij je niets specifieks moet bereiken. Voor mij persoonlijk is dat bijvoorbeeld een koffie gaan afhalen en ik zet mij dan op een bankje in het stad en ik kijk naar mensen zonder dat ik op voorhand weet hoe lang dat ik daar ga zitten, of zonder dat er een specifiek doel is. Ik zet mij daar gewoon en voor mij is dat, ja, niets doen.

Pieter: [00:27:04] Wat brengt dat op? Wat zijn de voordelen van luieren van niets doen?

Lore: [00:27:07] Het vraagt geen focus. Af en toe je brein de tijd gunnen om niet te focussen op iets specifiek, dat zorgt voor ontspanning en dat stimuleert de creativiteit. En in die zin is de luieren en onthaasten een vorm van zelfzorg.

Gwen: [00:27:21] Helpt zelfzorg mij om productiever te zijn? Ik denk dat we daar eigenlijk een redeneerfout maken, moet ik eerlijk zeggen. Voor mij het eerder omgekeerd: als je niet aan zelfzorg doet, dan is het moeilijk om productief te zijn. Maar ik heb zo het gevoel in de huidige maatschappij of huidige cultuur, dat alles in functie staat van die productiviteit, terwijl dat die zelfzorg in feite niet in functie van die productiviteit zou mogen staan. De beste zin die ik geleerd heb hier van onze psychologie, van Gwendolyn Borski, is de zin “Moet ik dat nu doen?” En dan kun je die zin op verschillende manieren uitspreken. Mòet ik dat nu doen? Is het echt nodig dat ik dat nu doe? Moet ìk dat nu doen? Dat is ook heel belangrijk dat je echt resources zoekt buiten u. Zijn er andere mensen die dingen voor mij kunnen doen? Of is dat echt iets wat ik zelf moet doen? Moet ik dàt nu doen? Is dat nu hetgeen dat nu moet doen? Of moet ik dat nù doen? Is het echt nodig dat ik het nu doe, of kan dat op een ander moment ook gebeuren? En dan, moet ik dat nu dòen? Dat is uw laatste woord. Ja, kan ik het niet laten liggen? Sommige dingen lossen zichzelf op.

Pieter: [00:28:38] Moet ik dat nu doen? Ik ga dat afprinten, ik ga dat boven mijn bureau hangen vanaf nu en elke keer als ik iets moet doen en er ‘ja’ op moet zeggen, dan ga ik dat eerst eens goed lezen. Ik hoorde Gwen ook zeggen dat zelfzorg en productiviteit verbonden zijn aan elkaar. Hoe zit dat juist, Lore?

Lore: [00:28:53]  Er is een link tussen beide. Zelfzorg is belangrijk in het leven om goed te blijven functioneren, maar het zou geen middel mogen zijn om nog beter te gaan presteren.

Johan: [00:29:03] Kijk, de manier waarop mensen werken, hoe wij over arbeid nadenken, is natuurlijk een historisch-cultureel construct, als het ware. Om het nu even heel breed te beschouwen. Het gros van onze geschiedenis, pakweg 98% daarvan waren wij jager-verzamelaars. En jager-verzamelaars, er zijn nog een aantal culturen nu, je mag die misschien niet te snel vergelijken met de prehistorie, maar goed, het biedt toch ergens een vergelijkingspunt. Die mensen leven sterk anders dan mensen in westerse, geïndustrialiseerde, kapitalistische landen. Dat hangt zelfs van het toeval af, van allerlei toevallige factoren, dan krijg je een andere redenering over hoe hard mensen moeten werken en welk soort arbeid ze moeten doen en welke arbeid positief is en negatief is, enzovoort. Dus dat is een algemene bedenking die er eigenlijk op neerkomt: het kan ook anders. We leven niet enkel in de economie hé. Er is zoveel meer dan dat. Er is ook kunst, en er is ook religie voor mijn part en filosofie en zingeving. Ik denk niet dat er veel mensen zijn die daar vroeg of laat niet eens met hun neus worden op gedrukt.

De mens heeft meerdere dimensies dan enkel dat economische. En ik denk om even terug te keren op die jager-verzamelaars, dat die mensen dat ergens ook wel doorhadden. Die besteedden veel meer tijd, weten we nu, en ook de huidige jager-verzamelaars besteden veel meer tijd gemiddeld genomen bijv. aan het spelen, samenzijn met hun kinderen. Ik weet ook wel dat we niet met z’n allen plots gaan leven als jager-verzamelaars, dat ook niet de bedoeling. Het is alleen maar om duidelijk te maken: dit is niet een gedetermineerd iets, dit is niet iets wat voor eeuwig en altijd vastligt. Dit is historisch gegroeid. Ik geef soms het voorbeeld dat wij misschien meer respect hebben, gemiddeld genomen in onze cultuur, voor iemand die eigenlijk helemaal geen aardig persoon is, maar wel zeer hard werkt, dan voor iemand die een zeer aardig persoon is, maar als lui wordt beschouwd. Dus iemand die zegt: “Oh god, ik heb al meer dan genoeg met een parttime”, iemand die dus eigenlijk heel positief in het leven staat, zal misschien wel het etiket opgekleefd krijgen van lui te zijn. Hij zou wel kunnen, maar hij wil niet. Maar men vult dat dan natuurlijk puur economisch in of economisch in de zin ook van ja, jij kan harder werken, maar je doet het niet. Dus what’s wrong with you?

Pieter: [00:31:55] Iemand die hard werkt, die wordt vaak beter aanzien in onze samenleving, en mentaal welzijn en dingen zoals zelfzorg komen jammer genoeg nog vaak op de tweede plaats. Maar Johan Braeckman zei ook dat je net een bewuste keuze kan maken om minder te gaan werken om zo gezonder te leven met werk en privé in balans. En ik, bijvoorbeeld, heb het gevoel dat mijn baas aan de unief mij daar echt regelmatig op wijst. Misschien nog meer zelfs dan dat ze stuurt van jullie zijn echt goed bezig, zegt zij van “Zorgt dat uw privé en uw werk mooi in balans is”. Een paar dagen geleden kreeg ik nog een mailtje van haar met de boodschap “Jongens, het is nu echt wel de boeken toe. Nu moeten jullie verlof nemen voor de komende weken en we zien elkaar terug na de vakantie”. Heeft de werkgever daar een belangrijke rol in?

Lore: [00:32:39] Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid. Enerzijds is de werknemer zelf verantwoordelijk om te communiceren als hij of zij het gevoel heeft als die balans verstoord is geraakt. Maar anderzijds is het ook aan de werkgever om een cultuur te creëren waarin er open kan gepraat worden over werk-privébalans. En het is ook belangrijk dat het management een duidelijke rol, een voorbeeldrol inneemt. Een standpunt inneemt, bijvoorbeeld door geen vergaderingen te organiseren over de middag zodat werknemers rustpauze hebben.

Johan: [00:33:08] Opnieuw, dit gaat in wezen ook over de zin van het leven en wat het goede leven is. En het goede leven is niet per se steeds harder werken en steeds meer kapitaal verzamelen op je spaarrekening, enzovoort. Neen, het goede leven heeft natuurlijk ook veel te maken met wat je kunt doen voor andere mensen. Wat je kunt doen voor je omgeving. Je leidt je leven voorwaarts, hé, maar dat neemt niet weg dat je niet kunt nadenken over de vraag: wat wil ik er nog mee aanvangen? Ik denk dat dat wel eigen is aan filosofie. Om die vragen wat hardnekkiger te stellen, om er meer bij stil te staan. Socrates deed dat al. Dus eigenlijk naar de fundamenten gaan van “Wat zijn de waarden in je leven die van tel zijn en die je leven dan mee vorm geven?”.

Pieter: [00:34:00] Lore, wat wil jij er nog van maken? Van je leven?

Lore: [00:34:02] Ik zal straks dus een koffietje afhalen en er is over nadenken.

Pieter: [00:34:05] Dat gaan we doen. Dit was het betere werk. Een podcast om het algemeen welzijn van onze UGent collega's te verhogen. Als je dit een interessante podcast vindt, vertel dat gerust door aan al uw collega's.

Lore: [00:34:18] Hopelijk heb je iets gehad aan deze aflevering. We vinden het heel fijn om jullie feedback te horen. Dat stuur zeker een mailtje naar trustpunt@ugent.be. Ook als je nog vragen zou hebben.

Pieter: [00:34:27] Hopelijk horen we mekaar in de volgende aflevering, waarin we verder op zoek gaan naar het betere werk.